typographos

Ανοίγουμε τόσο συχνά κουβέντες με θέμα τις ξένες λέξεις. Άλλοτε με το ανοικτό μυαλό τού μελετητή, αλλά άλλοτε με την κατάφρακτη προκατάληψη του αμυνόμενου: κινδυνεύει η γλώσσα μας. Πολύ πρόσφατα, για παράδειγμα, αναρωτιόμασταν, και μάλιστα όχι χωρίς στενοχώρια, γιατί στα ελληνικά λέμε μπάτζετ και όχι προϋπολογισμός. Γιατί ντιμπέιτ και όχι συζήτηση. Και γιατί ένα ελληνικό κανάλι να ονομάζεται Σκάι. Αναρωτιόμασταν μάλιστα για το ενδεχόμενο, δια της χρήσης τέτοιων λέξεων να επιχειρείται να δηλωθεί η ξένη παιδεία του ομιλούντος – ίσως σπουδές στο εξωτερικό. Και αποκαλέσαμε τις λέξεις αυτές σπόντες. Αναρωτήσεις εύλογες. Που όμως ανοίγουν τον ασκό να πετάξουν οι σκέψεις. Δηλαδή; Δεν χρησιμοποιούμε τα ελληνικά μας; Δεν τα χρησιμοποιούμε σωστά; Τα ξεχνάμε; Τ’ αφήνουμε στην άκρη; Και τι θα πει σπόντα; Το υπονοούμενο δεν είναι; Αλλά το να χρησιμοποιεί κανείς ξένες λέξεις για να δηλώσει γλωσσομάθεια, μάλλον ευθεία επίδειξη είναι, παρά υπονοούμενο. Αλλά είναι; Και γιατί το μπάτζετ και το ντιμπέιτ ...

Φαντάσου έχεις, λέει, μια γλώσσα, ωραία και καλή, και τη μιλάς σ’ ένα μικρό χωργιό που διατηρείς κάπου σε μια εύκρατη περιοχή τού κόσμου. Δεντράκια, ποταμάκια, αμπελάκια, κι έναν Παρθενώνα να σου βρίσκεται. Και φαντάσου ότι πας καλά, οι δουλειές, τα παιδιά, ψωνίζει ο κόσμος, κάτι μοντελάκια που θα γίνουν παγκοσμίως ανάρπαστα εις το διηνεκές, έλα όμως που οι καιροί αλλάζουν, χωργιό με χωργιό τα τσουγκρίζετε, δε βρίσκετε άκρη, ο κόσμος σας είναι πολύ μικρός, γινόστε μπάχαλο, και νάσου εμφανίζεται ένα πιο ρωμαλέο χωργιό και πιο φρέσκο, κάπου στον Βορρά, άλλο πολίτευμα, πιο ορεξάτο απ’ το δικό σου, ανανεωμένο, και σας βάνει σε σειρά, άλλο πνεύμα, μιλάει τη γλώσσα σου, τη βρίσκει πολύ γκιουζέλ και πολύ αποτελεσματική, παίρνει και μερικούς από τους πιο καλούς σου για δασκάλους των παιδιών του, και το καζάνι αρχινάει να κοχλάζει. Ίδιο προϊόν, ίδια μοντελάκια, άλλο μάρκετινγκ. Άλλες τακτικές πωλήσεων. Κι ενώ έτσι έχουν τα πράματα, αίφνης μια Κυριακή και μια γιορτή, μια πίσημον ημέρα, ένας τύπο...

Με δυο τρόπους γράφαν οι άνθρωποι κάποτε. Πολύ κάποτε. Παλιά. Ένας τρόπος ήταν σφηνοειδώς. Όπως το λέει και η λέξη. Σφηνούλες. Πίεζες μια αμβλεία καλαμένια γραφίδα πάνω σε φρέσκο πηλό κι ο πηλός βούλιαζε εκεί πέρα, και μετά πάλι και πάλι, ξαναπίεζες εσύ, λίγο πιο δω, λίγο πιο κει, σαν σφηνούλες μαζεμένες και σχηματιζόταν ένα συνολάκι – χαρακτήρα, θα το λέγαμε σήμερα. Μία, δύο, πολλές σφηνούλες, τόσες οριζόντιες ας πούμε, να και μια κάθετη και δυο λοξές, κι όλο μαζί κάτι σήμαινε αυτό, και πήγαινες παρακάτω, άντε πάλι μια σφηνούλα έτσι, μια άλλη αλλιώς, να και μια λοξή, νέος συνδυασμός, κι αυτό σήμαινε κάτι άλλο, και πάει λέγοντας.  Κι άλλοι χαρακτήρες αντιπροσώπευαν έναν ήχο, κάτι σαν σημερινά γράμματα δηλαδή, άλλοι αντιπροσώπευαν συλλαβές, μπα, κου, τι, σύμφωνο και φωνήεν, κι άλλοι σήμαιναν μια έννοια ολόκληρη. Κάτι σαν ιδεογράμματα. Και κάποιοι τίποτε απ’ αυτά. Ήταν απλώς οδηγοί. Εξηγούσαν πώς στην ευχή να διαβάσεις αυτό που διάβασες. Πώς να το πάρεις. Κι ο άλλος τρόπος ήταν ιερογ...

Ρολάρω λέμε σήμερα κι εννοούμε κυλώ. Και μάλιστα κυλώ ομαλά. Χωρίς τριβές. Συνήθως πάνω σε ρόδες, σε πατίνια – τσουλάω δηλαδή. Ένα αυτοκίνητο ρολάρει σβηστό στην κατηφορίτσα, και τα πατίνια λέγονται ρόλερς, απ’ τ’ αγγλικά, roll. Ρολάρω από τα ιταλικά, rollare. Και rouler γαλλικά, κυλίομαι, τσουλάω. Κι από κει και ο roulement, ο κυλιστής, που φροντίζει κάτι να τσουλάει ομαλά. Ένα στοιχείο μηχανής που στηρίζει έναν περιστρεφόμενο άξονα, έτσι που να ελαχιστοποιεί τις τριβές. Κάποτε τέτοια δεν είχε. Απλώς ήταν όλα πηγμένα στο λίπος για να γλιστράνε. Εκεί φαινόταν ο καλός κατασκευαστής τότε: από το πόσο ομαλή κατάφερνε να κάνει την περιστροφή. Βέβαια το κόλπο το ξέραν οι Αιγύπτιοι που λίπαιναν ξύλινους κυλίνδρους και πάνω τους κυλούσαν τις πέτρες για να φτιάξουν τις πυραμίδες τους. Κι οι Έλληνες το ξέραν, κι οι Ρωμαίοι. Και το ’χε μελετήσει κι ο Ντα Βίντσι – σιγά που θα του ξέφευγε. Δεν ξέρουμε αν ποτέ έφτιαξε τέτοιο πράμα, αλλά στα σχέδιά του έχει αφήσει λεπτομερείς περιγραφές περιστρεφομέ...