Μια πανάρχαια Ελληνική γραφή
Κάπου στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα. Όταν ακόμη η αρχαιολογία δεν ήταν η επιστήμη που σήμερα γνωρίζουμε. Ο Χάινριχ Σλίμαν είχε σκάψει την Τροία και τις Μυκήνες. Οι καταστροφές ήταν μεγάλες, αλλά μεγάλες ήταν και οι ανακαλύψεις. Και τον ίδιο καιρό, ένας σπουδαστής, ο Άρθουρ Έβανς, αναρωτιόταν πού να βρίσκονταν άραγε θαμμένα τα γραπτά αυτού του τόσο υψηλού πολιτισμού που μόλις είχε ανακαλυφθεί;
Τότε, στην Αθήνα, οι έμποροι αρχαιοτήτων —ναι, δεν υπήρχε ακόμη Αρχαιολογική να σε κάνει τσακωτό— διακινούσαν κάτι περίεργες πέτρες, σαν σφραγίδες, με σκαλισμένες πάνω τους εικόνες και σύμβολα, που θα μπορούσε κανείς να τα πει γραφή. Το ’ψαξε ο Έβανς. Όλα αυτά τα αντικείμενα ερχόντουσαν από την Κρήτη!
Που ήταν ακόμη... Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ωστόσο ο Έβανς πήρε καράβι και πήγε. Ήξερε τον αρχαίο μύθο για τον μεγάλο βασιλιά, τον Μίνωα. Και κάτι χωριάτες που έβρισκαν περίεργα πράματα στα χωράφια. Κι αποφάσισε πού να σκάψει: στην Κνωσό.
Όταν οι Τούρκοι τα μάζεψαν κι έφυγαν, αγόρασε αμέσως την περιοχή. Με το πρώτο η αξίνα χτύπησε φλέβα. Εκτός των άλλων, αμέσως βρήκε κι ένα σωρό πήλινες πινακίδες με χαραγμένα πάνω τους σύμβολα σαν αυτά που αναζητούσε. Ήταν γραφή. Δεν υπήρχε η παραμικρή αμφιβολία. Τι έλεγαν άραγε;
Ωστόσο ένα άλλο, πολύ μεγαλύτερο αίνιγμα είχε προτεραιότητα: εδώ ερχόταν στο φως ένα παλάτι. Τεράστιο. Απέραντο. Πώς και δεν έμοιαζε με το παλάτι των Μυκηνών; Άρα ήταν άλλος πολιτισμός. Καμία σχέση. Προγενέστερος.
Κι έρχονταν στο φως κι άλλες πινακίδες, από άλλες ανασκαφές στην Κρήτη, αλλά όχι τόσο ίδιες μ’ εκείνες της Κνωσού. Ίσως αυτές οι τελευταίες να ήταν γραμμένες σε κάποιο είδος ανακτορικής καθαρεύουσας. Ίσως αυτή να ήταν η αιτία της διαφοράς. Αλλά όχι. Σύντομα έγινε φανερό ότι η διαφορά ήταν χρονολογική.
Οι παλαιότερες πινακίδες περιείχαν «ιερογλυφικά». Έτσι τα ονόμασε ο Έβανς. Όχι πως είχαν κάποια σχέση με τα Αιγυπτιακά. Απλώς γιατί ήταν μάλλον εικονογράμματα κι αυτά. Η επόμενη κατηγορία, με πιο στιλιζαρισμένα σύμβολα, ονομάστηκε Γραμμική Α. Τέλος, τη γραφή τής Κνωσού, την νεότερη και την πλουσιότερη απ’ όλες, την ονόμασε Γραμμική Β.
Είχαν όμως φθάσει οι Πόλεμοι. Οι Βαλκανικοί και ο Πρώτος Παγκόσμιος. Κακή στιγμή για ανασκαφές. Αναγκαστικό διάλειμμα. Ο Έβανς ήταν ενεργά μπλεγμένος και με τα Βαλκανικά ζητήματα. Και τα χρόνια πέρασαν. Το 1939, μια Αμερικανο-Ελληνική αποστολή βρέθηκε να σκάβει στην Πύλο. Σ’ ένα Μυκηναϊκό Ανάκτορο που είχε καεί κατά τα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ., η σκαπάνη αποκάλυψε πινακίδες. Πήλινες. Η φωτιά είχε ψήσει τον πηλό, και οι πινακίδες ήταν άψογα διατηρημένες.
Οι αρχαιολόγοι δεν πίστευαν στα μάτια τους. Νέο αίνιγμα: στις πινακίδες της Πύλου και σ’ εκείνες της Κνωσού η γραφή ήταν ίδια. Και τι σήμαινε αυτό τώρα; Ότι οι πινακίδες είχαν χαραχτεί στην Κνωσό και μεταφέρθηκαν στην Πύλο; Απίθανο. Τότε; Μήπως αυτοί στην Πύλο ήσαν... Κρήτες;
Αποκλείεται. Πώς ο Όμηρος τους είχε δώσει ονόματα που βγάζαν νόημα στα Ελληνικά; Νέομαι θα πει φέρνω πίσω τον στρατό μου σώο. Από κει βγαίνει ο Νέστωρ, ο βασιλιάς της Πύλου. Ε, δε στέκει λοιπόν αυτός να μιλούσε... Κρητικά. Δε γίνεται. Αλλά τότε; Μήπως απλώς κρατούσε το αρχείο του σε μια ξένη γλώσσα; Μήπως τα Κρητικά, ήταν κάποιο είδος... lingua franca της εποχής; Μήπως ήταν κάποια ευρύτατα διαδεδομένη γλώσσα της διοίκησης;
Τα πράγματα έμειναν εκεί. Γιατί ήρθαν κι άλλα σύννεφα, κι άλλος Πόλεμος. Ο Έβανς πέθανε λίγο μετά την Μάχη της Κρήτης. Κι αφού τέλειωσε ο πόλεμος, μια Νεοϋορκέζα, η Άλις Κόμπερ, έκανε το αποφασιστικό βήμα: παρατήρησε ότι κάποιες ομάδες συμβόλων αυτής της γραφής ήταν ίδιες παντού, εκτός από το τελευταίο σύμβολο της ομάδας. Αυτό άλλαζε. Μωρέ, θες να ήταν λέξεις, κι αυτό το τελευταίο σύμβολο να ήταν η κατάληξη; Μα τότε η γλώσσα αυτή είχε λέξεις που κλίνονταν!
Την Κόμπερ την πρόλαβε ο θάνατος. Έφυγε πολύ νέα, μόλις σαράντα τεσσάρων. Αλλά η φωτιά είχε ανάψει και σιγόκαιγε. Ένας αρχιτέκτονας, ο Μάικλ Βέντρις, μόλις εικοσιοχτάρης, γοητευμένος από το μυστήριο, θ’ αρχίσει να συγκρίνει τους χαρακτήρες της Γραμμικής Β μ’ εκείνους της Κυπριακής Γραφής. Τι να συγκρίνεις, σκέφτονταν τότε οι αρχαιολόγοι. Ελληνικά τα Κυπριακά, άγνωστη γλώσσα τα Μινωικά – τι σχέση μπορεί να έχουν; Κι όμως. Υπήρχαν ομοιότητες. Κατά σύμπτωση; Ίσως. Αλλά γιατί να μην το ψάξουμε; Ποιος ξέρει τι μπορεί να βρούμε.
Μόνο ο Βέντρις μπορούσε να σκεφτεί έτσι. Προφανώς επειδή δεν ήταν ούτε αρχαιολόγος, ούτε γλωσσολόγος, ούτε τίποτα. Σήκωσε το τηλέφωνο.
– Παρακαλώ.
– Γεια σας. Μια τρελή ιδέα έχω, σχετικά με τη Γραμμική Β.
– Σας ακούω.
– Θα θέλατε να πάρουμε έναν καφέ να τα συζητήσουμε;
– Στο μεγάλο διάλειμμα, στις δώδεκα. Σας περιμένω.
Αποδέκτης του τηλεφωνήματος ήταν ο Τζον Τσάντγουικ, λέκτωρ του Κέιμπριτζ ειδικευμένος στην πρώιμη ιστορία της Ελληνικής γλώσσας. Δεν τον σνομπάρισε τον Βέντρις που ήταν άσχετος. Τον ήπιαν τον καφέ, και ήπιαν και δεύτερο, και τρίτο. Και για πολύν καιρό πίναν καφέδες και αποκρυπτογραφούσαν. Η μυστήρια Κρητική γραφή είχε αρχίσει να αποκαλύπτει τα μυστικά της. Ήταν... Ελληνικά. Πολύ παλαιά. Αλλά Ελληνικά. Πριν από τα Ελληνικά του αλφαβήτου. Και πριν από τα Ελληνικά του Ομήρου. Πολύ πριν.
Πώς τη βρήκαν την άκρη και πώς αποκρυπτογράφησαν μιαν άγνωστη αρχαία γραφή, η Κόμπερ, ο Βέντρις και ο Τσάντγουικ; Αυτή είναι μια άλλη, εξ ίσου συναρπαστική ιστορία.
------------------------------------------
Εικόνες από το βιβλίο του Τσάντγουικ για το Βρετανικό Μουσείο, «Reading The Past. Linear B And Related Scripts.» ©1987, The Trustees of The British Museum.
Εξώφυλλο: Μέρος της πινακίδας Jn 829 τής Πύλου. Κατάλογος συνεισφορών σε χαλκό. Οι διαφορές στο χρώμα του πηλού οφείλονται στο ότι η πινακίδα πρώτα έσπασε και ύστερα κάηκε. Τα σκουρότερα κομμάτια είναι εκείνα που είχαν το λιγότερο οξυγόνο.
Το βασικό συλλαβάριο της Γραμμικής Β. Κάθε σύμφωνο παράγει πέντε συλλαβογράμματα, όταν ζευγαρώνει με κάθε ένα από τα βασικά φωνήεντα (α, ε, ι, ο, ου).
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου